Cô Chín Sòng Sơn, Cô Chín Thượng Ngàn

Đền Cô Chín Sòng Sơn tại Phường Bắc Sơn, thị xã Bỉm Sơn. Nếu từ Hà Nội về Thanh Hóa thì đền Mẫu Sòng nằm ở bên phải đường thì đền Cô Chín Sòng nằm bên trái. Hai đền chỉ cách nhau khoảng 500 m.
      Tương truyền, Cô Chín là hầu cận của Chầu Cửu, Mẫu Cửu. Có tài liệu cho rằng Cô Chín là hầu cận của Mẫu Thoải.      Theo truyền thuyêt,  Cô Chín Sòng Sơn vốn là một tiên nữ trên Thiên Đình, có một lần vô tình đánh vỡ một chén ngọc nên Ngọc Hoàng giáng xuống hạ giới để theo hầu Mẫu Liễu Hạnh. Khi được giáng trần Cô đã bôn ba bốn phương khắp ngả trời Nam, sau về đến đất Thanh Hóa thấy cảnh lạ vô biên, cô hài lòng liền hội họp thần nữ năm ba bạn cát, lấy gỗ cây sung làm nhà, còn cây si mắc võng. Nhân dân cầu đảo linh ứng liền lập đền thờ. Có lẽ vì vậy, người ta sau này hay dâng Cô Chín võng đào.     Hiện chưa thấy tài liệu nào là cô giáng sinh vào một nhân vật nào trên trần gian. Như vậy, thân thế của Cô nghiêng về phía thiên thần.    Cô Chín Sòng Sơn là một thánh cô có nhiều quyền phép. Những người có căn Cô Chín thường có khả năng xem bói, chữa bệnh và gọi hồn. Tuy nhiên, trong khi giáng hầu Cô Chín chỉ hay cho thuốc chữa bênh.    Cô Chín rất hay ngự đồng. Hết các thanh đồng khi Hầu Thánh đều có hầu giá Cô Chín. Khi giáng hầu Cô Chín thường mặc áo hồng phơn phớt màu đào phai và cô múa quạt tiến Mẫu. Đôi khi Cô cũng múa cờ tiến Vua, cũng có khi cô thêu hoa dệt lụa, rồi lại múa cánh tiên. Ai cầu đảo cô đều sắm sửa lễ vật: Nón đỏ, hài hoa, vòng hồng hay võng đào.     Có lẽ Cô Chín là một Thánh Cô nổi tiếng nhất trong các Thánh Cô nên hầu  hết các đền, phủ đều có thờ Cô. Tại các đền phủ, Cô Chín có thể có ban thờ riêng hoặc thờ chung với Cô Bơ hoặc thờ chung trong Cung Tứ Phủ Thánh Cô; hoặc Cô được thờ ở một Lầu Cô riêng biệt: Cung Cô Chín đền Mẫu Sòng Sơn, cung Cô Chín Phủ Quảng Cung.
     Cô Chín ngoài thờ chính tại Đền Cô Chín Sòng Sơn còn có các đền Cô Chín Thượng Bắc Giang, Đền Cô Chín Suối Rồng, đền Cô Chín Tây Thiên….

Văn Cô Chín:

Gió đưa thoang thoảng mùi nhang
Thỉnh mời cô Chín sòng ngang ngự đồng
Nguyên xưa hầu mẫu trong sòng
Quyền cai cửu tỉnh hầu trong tam tòa

Hát dọc:
Cây sung cô lấy làm nhà
Cây doi cô mắc võng trông ra ngoài đền
Đất Thanh Hóa cảnh trí vô biên
Vua sai dân lập nên đền thờ cô Chín
Đức mẫu ngự chín tầng mây
Cô nay mắc võng ngự dày cây sung
Âm dương có mạch nước trong
Chín mươi chín suối công đồng chảy ra
Đền thờ cô sơn thủy hữu tình
Đôi bên long hổ đua nhau tranh tràu
Xung quanh đá mọc thấp cao
Nhác trông tựa thể động đào thiên thai
Trong thời bích động bồng lai
Ngoài thời mẫu ngự lâu đài nghiêm trang

Múa quạt:
A…a……á…..à……
Đẹp lạ đẹp lùng, người đâu đẹp lạ đẹp lùng, chính là cô Chín sòng sơn ngự về
A…. Ba sáu nan sương đôi quạt tàu, tay cầm đến quạt, cô lại thương các thanh đồng
A……a…….á……à……. gió lộng sơn hà cô Chín quạt cho gió lộng sơn à, quạt cho nam nữ trẻ già được bình an.
A….Xóm lặng biển yên cô quạt cho sáng tỏ xua tan đám mây mờ
A….chim hót hoa cười cô Chín quạt cho mát rượi lòng người trần

Dệt gấm:
Trong đền cô có khung cửi bằng vàng
Thoi ngà nạm bạc để lúc thừa nhàn cô Chín thêu hoa
Cô thêu thỏ lặn ác tà
Thêu non thêu nước thêu hoa thêu người
Thêu chú tiều phu đốn củi trên đồi
Thêu dòng suối mát, cá bơi giữa dòng
Cô thêu tấm vóc đai hồng
Đất trước công đồng, cô đem nạp đức vua cha

Hát cờn:
Chim kêu vượn hót trên ngàn
Dưới khe cá bạc, cá vàng trầu lên
Tam thai ngũ nhạc ấn tiền i i i
Trăng thanh gió mát quần tiên hội đồng
Khi vui ngự chiếc xe rồng i i i
Lúc buồn phách trúc, đàn thông tì bà
Dập dìu yến vũ oanh ca i i i
Thoắt thôi cô lại về tòa Lâm Sơn
Dong chơi mười tám cửa ngàn i i i
Ba mươi sáu động sơn trang phép màu
Lại về quán Cháu đền Dâu i i i
Danh lam cổ tích một bầu cảnh tiên
Cửu tỉnh mẫu đa ban truyền i i i
Quyền cô chấp chính khắp miền trần gian
Dẫu ai hữu sự kêu van i i i
Cô đoái thương đến, kẻ trần phàm u mê
Những khi khuya sớm cô đi về i i i
Thập phương cô chiêm bái xá chi nỗi lầm
Riêng ai bạo ngược cường hung
Coi thường cô Chín đền Sòng không thiêng
Cô hành cho điên đảo ngả nghiêng i i i
Tâm chứng ngàn bệnh, liên miên tháng ngày
Giận ai cô đã ra tay i i i
Làm cho đau đớn hẹn ngày mạng vong
Bởi không biết cô cửu tỉnh đền Sòng i i i
Bởi chứng ngạo ngược cô hành cô trêu
Phải mau xám hối van kêu i i i
Thiết tha cầu đạo bái kiều ngay cô
Cô về đồng phán bảo dặn dò i i i i
Giải chứng giải bệnh cô cho lại lành
Danh tiếng đồn cô Chín tiếng anh linh i i i
Trong Nam ngoài Bắc phục tình làm tôi
Lầu son phủ tía khắp nơi i i i

Bài khác
Gió thu thoảng ngát hương lan
Trăng soi chín giếng nước vàng long lanh
Thanh Hóa sơn thủy hữu tình
Có cô Chín giếng anh linh khác thường
Sinh thời hầu cận mẫu vương
Dọn hàng quán mát âm dương núi Sòng
Cầm đàn luyện khúc năm cung
Gọi hồn non nước giục lòng thế nhân
Cung thương gió chuyển mây gần
Hồ cầm vọng nguyệt hoa xuân mỉm cười
Sự lòng cố quốc đầy vơi
Sông thu nước chảy thuyền xuôi ngược dòng
Xế chiều sương tỏa tuyết đông
Cống hồ tạm biệt tạ lòng quân vương
Líu lô tiếng vượn gọi đàn
Nỉ non tiếng dế đêm trường canh khuya
Sáng trời gà gáy tan sương
Còng vang khúc nhạc canh trường đầy vơi
Tuy rằng theeo mẫu về trời
Anh linh xuất hiện núi đồi thanh hoa
Cây sung cô lấy làm nhà
Cây lan cổ thụ lắm hoa nhiều cành
Đền thờ cô phong cảnh hữu tình
Đôi bên long hổ đua tranh trầu vào
Đền thờ cô đá mọc thấp cao
Trông xa tựa thể động đào thiên thai
Tháng hai nô nức gần xa
Rước mẫu về ba dội, rước ra đền sòng
Âm dương đoi mạch giao thông i i i
Chín mươi chín suối công đồng chảy ra
Giữa đường chính xứ người qua i i i
Trăng thanh gió mát hiện ra bán hàng
Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An i i i
Kẻ vô cầu tự, rước chân nhang về thờ
Dòng người, như nước mùa thu i i i
Thấm nhuần cây cỏ, bốn mùa tốt tươi
Tay tiên, bẻ lá bên cành i i i
Hoa thơn quả chín để giành đời sau
Chân người, đã bước tới đâu i i i
Mở đường nhân nghĩa, bác cầu Vinh hoa
Nhỡn tâm kinh long lánh sao ngân hà i i i
Trả lễ cô, nón đỏ hài xanh
Đem về dâng mẫu hái danh cho dồng
Thỉnh cô lai láng đền Trung
Khuông phù đệ tử khang ninh thọ trường

.https://www.youtube.com/watch?v=TkvGUei2HFE